Το τικ είναι μία αιφνίδια, ταχεία, επαναλαμβανόμενη, μη ρυθμική, στερεότυπη κίνηση ή φώνηση (ήχοι ή φωνές).Όλοι οι τύποι των τικ επιδεινώνονται από το άγχος, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι τα τικ προκαλούνται από αυτό. Δεν υπάρχει πλήρης θεραπεία για τις διαταραχές τικ και ακόμα και μετά τη θεραπεία είναι πιθανό τα τικ να επιστρέψουν ή να γίνουν χειρότερα.
Τα απλά κινητικά τικ είναι σύντομες, χωρίς νόημα κινήσεις, όπως το ανοιγοκλείσιμο των ματιών, το τίναγμα κεφαλιού, το ανασήκωμα του ώμου, οι μορφασμοί του προσώπου, η ανύψωση των φρυδιών. Τα σύνθετα κινητικά τικ έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και οι κινήσεις είναι πιο σκόπιμες, όπως οι άσεμνες χειρονομίες, τα πηδήματα, το στριφογύρισμα γύρω από τον εαυτό και μερικές φορές αυτοτραυματικές πράξεις όπως το χτύπημα ή δάγκωμα των χεριών και των νυχιών. Τα απλά φωνητικά τικ είναι ξαφνικοί, χωρίς νόημα ήχοι, όπως το καθάρισμα του λαιμού, οι κραυγές, ο βήχας, το ρούφηγμα της μύτης. Στα περίπλοκα φωνητικά τικ εντάσσονται η επανάληψη της τελευταίας λέξης που έχει πει το παιδί (παλιλαλία), η επανάληψη φράσης ή λέξης (ηχολαλία), άσεμνες και ανάρμοστες λέξεις ή φράσεις(κοπρολαλία), οι ήχοι ζώων.
Όσον αφορά την αιτιολογία οι σημερινές έρευνες έχουν στραφεί στην αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Εκλυτικός παράγοντας στην εκδήλωση των τικ θεωρείται κάποιο ψυχοπιεστικό γεγονός όπως η γέννηση αδελφού, η επιστροφή στο σχολείο, μία μετακόμιση ή ο θάνατος αγαπημένου προσώπου. Ο χαρακτήρας του παιδιού που παρουσιάζει τικ είναι συνήθως αγχώδης και τελειομανής. Συνήθως εμφανίζεται σε παιδιά που προσπαθούν μάταια να ικανοποιήσουν τις φιλοδοξίες των γονέων τους και να ανταποκριθούν στις υπερβολικές απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει η μίμηση ενός άλλου παιδιού ή ενός ενήλικα.
Η πραγματοποίηση τους παρουσιάζεται ως αναπόφευκτη, αλλά είναι δυνατό να υπάρξει καταστολή για ορισμένα λεπτά ή ώρες. Η ένταση και η κούραση μπορούν να επιδεινώσουν τα τικ που τείνουν να μειώνονται όταν ένα άτομο είναι χαλαρό, κοιμάται ή είναι συγκεντρωμένο. Συνήθως, τα τικ γίνονται λιγότερο σοβαρά στην ενήλικη ζωή.
Στις Διαταραχές Μυοσπασμάτων (Τικ) εντάσσεται η Επίμονη (χρόνια) Διαταραχή Κινητικών ή Φωνητικών Μυοσπασμάτων, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία απλών ή πολλαπλών κινητικών ή φωνητικών τικ για κάποιο χρονικό διάστημα στη διάρκεια της νόσου, αλλά όχι και τα δύο ταυτόχρονα. Εμφανίζονται πολλές φορές την ημέρα αλλά επιμένουν για περισσότερο από ένα χρόνο και η έναρξή τους τοποθετείται πριν από την ηλικία των 18 ετών.
Η έναρξη συνήθως παρατηρείται στην πρώιμη παιδική ηλικία, με πιο συχνή εμφάνιση στα αγόρια. Τα αγόρια παρουσιάζουν μεγαλύτερη δυσκολία στην εξωτερίκευση των συναισθημάτων τους σε σχέση με τα κορίτσια. Τα τελευταία ασχολούνται από μικρή ηλικία με παιχνίδια που ευνοούν την επεξεργασία των συναισθημάτων τους (π.χ. κούκλες) και οι σχέσεις τους είναι περισσότερο εκφραστικές.
Τα παιδιά που εμφανίζουν τικ σε ηλικίες 6-8 ετών έχουν την καλύτερη έκβαση. Τα συμπτώματα συνήθως διαρκούν 4-6 χρόνια και σταματούν στην πρώιμη εφηβεία. Τα παιδιά τα τικ των οποίων περιλαμβάνουν τα άκρα ή τον κορμό, τείνουν να τα πηγαίνουν λιγότερο καλά έναντι εκείνων με τικ του προσώπου.
Η Παροδική Διαταραχή Μυοσπασμάτων περιλαμβάνει απλά ή πολλαπλά κινητικά ή/και φωνητικά μυοσπάσματα. Η χρονική τους διάρκεια είναι λιγότερη από ένα χρόνο από τότε που εμφανίστηκαν τα πρώτα μυοσπάσματα. Το 5-24% των παιδιών σχολικής ηλικίας έχει εμφανίσει τικ, με τρεις φορές μεγαλύτερη συχνότητα στα αγόρια. Η προέλευση είναι ψυχογενής και/ή οργανική. Οι περισσότερες περιπτώσεις είναι ψυχογενείς και αυξάνονται κατά τη διάρκεια στρες με αυθόρμητη ύφεση. Τα ψυχογενή τικ είναι πιθανότερο να υφεθούν αυτόματα.
Ένα μικρό ποσοστό τικ εξελίσσεται σε διαταραχή Tourette (αμφότερα πολλαπλά κινητικά και ένα ή περισσότερα φωνητικά τικ παρόντα σε κάποιο χρονικό διάστημα στη διάρκεια της νόσου) ή χρόνια διαταραχή μυοσπασμάτων.
Τα ήπια τικ δεν απαιτούν θεραπεία. Για τις σοβαρότερες περιπτώσεις συστήνονται οι συμπεριφορικές τεχνικές όπως η θεραπεία αντιστροφής της συνήθειας ή η ψυχοθεραπεία. Σε βαριές περιπτώσεις αποτελέσματα έχει ο συνδυασμός των παραπάνω με φαρμακευτική αγωγή.
Συμβουλές για τους γονείς
· Η εστίαση της προσοχής στα τικ μπορεί να τα επιδεινώσει. Στο μέτρο του δυνατού αγνοήστε τα τικ όσο το δυνατόν περισσότερο.
· Ενημερώστε το στενό περιβάλλον και ζητείστε τους να αγνοήσουν και αυτοί τα τικ.
· Μη συζητάτε με άλλους για το «πρόβλημα» του μπροστά στο παιδί.
· Μην πείτε στο παιδί σας ανοικτά για τα τικ τους. Δεν το κάνουν σκόπιμα.
· Μην προσπαθήσετε να σταματήσετε το παιδί σας να κάνει επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή ήχους, επειδή αυτό μπορεί να τα επιδεινώσει.
· Αποφύγετε τις φράσεις «Είσαι άνδρας», «Οι άνδρες δεν κλαίνε». Επιτρέψτε στο παιδί να εκφράζει τα συναισθήματά του.
· Αν τα τικ εμμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, απευθυνθείτε σε ένα ειδικό που θα βοηθήσει το παιδί να στην αντιμετώπισή τους.
Μαρία Βράιλα
Ψυχολόγος
