ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΟΓΕΝΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ - ΨΥΧΟΓΕΝΗ ΒΟΥΛΙΜΙΑ

ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Η Ψυχογενής Ανορεξία και η Ψυχογενής Βουλιμία ανήκουν στις Διαταραχές Θρέψης και Λήψης Τροφής. Η Ψυχογενής Ανορεξία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό νεαρές εφήβους, με το 40% όλων των περιπτώσεων να είναι γυναίκες ηλικίας 15 – 25 ετών, ενώ το 90% των περιπτώσεων είναι γυναίκες. Η Ψυχογενής Βουλιμία είναι συχνότερη από την Ψυχογενή Ανορεξία, με ποσοστό εμφάνισης 1-3% των γυναικών. Η μέση ηλικία εμφάνισης των συμπτωμάτων της Ψυχογενούς Βουλιμίας είναι 16 – 18 ετών.

Η Ψυχογενής Ανορεξία μπορεί να παρουσιαστεί σε άτομα οποιασδήποτε εθνικότητας ή κοινωνικο-οικονομικής τάξης. Συχνότερα, εμφανίζεται σε κορίτσια που ασχολούνται με τη γυμναστική, το μπαλέτο, γενικότερα δραστηριότητες που απαιτούν λεπτό σώμα. Συνηθέστερα η διαταραχή παρουσιάζεται στα αδύνατα παιδιά παρά στα παχύσαρκα. Στα αρχικά στάδια, το άτομο περιορίζει την πρόσληψη τροφής στις διαιτητικές και επομένως υγιεινές τροφές, αποφεύγοντας την κατανάλωση λιπών και υδατανθράκων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο όρος «ανορεξία» είναι παραπλανητικός,  διότι η απώλεια της όρεξης είναι σπάνια μέχρι τα προχωρημένα στάδια της διαταραχής. Οι ασθενείς συλλέγουν συνταγές με πάθος και παρασκευάζουν περίπλοκα γεύματα για άλλους, ενδείξεις ότι σκέπτονται συνεχώς την τροφή. Εκδηλώνουν περίεργη συμπεριφορά με το φαγητό κρύβοντας παντού στο σπίτι φαγώσιμα και κουβαλώντας πολλές καραμέλες στις τσέπες και στις τσάντες τους. Ενώ τρώνε, προσπαθούν να κρύψουν το φαγητό στις πετσέτες ή στις τσέπες τους. Συχνές είναι οι ψυχαναγκαστικές κλοπές, συνήθως καραμελών και υπακτικών και σποραδικά ρούχων και αντικειμένων.

Οι ασθενείς μπορεί να τεμαχίζουν το κρέας σε μικρά κομμάτια και να καταναλώνουν πολύ χρόνο για να το τακτοποιήσουν στο πιάτο τους. Αν ερωτηθούν για αυτή τη συμπεριφορά είτε αρνούνται πεισματικά τη συζήτηση είτε αρνούνται ότι είναι περίεργη. Συνήθως αρνούνται να γευματίσουν με την οικογένειά τους ή σε δημόσια μέρη. Οι γυναίκες ακολουθούν κυρίως δίαιτα για να χάσουν βάρος, ενώ οι άντρες γυμνάζονται συχνά.

Οι ασθενείς με Ψυχογενή Ανορεξία παρουσιάζουν επιφανειακή κοινωνική ένταξη και περιορισμένες διαπροσωπικές σχέσεις. Δεν εκδηλώνουν κανένα ενδιαφέρον για τη σεξουαλικότητα, ενώ οι σωματικές αλλαγές της εφηβείας προκαλούν ενόχληση, με το άτομο να επιλέγει ενδύματα που δεν επιτρέπουν να διαφανεί κανένα ίχνος θηλυκότητας. Η τελειοθηρία, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος και η συναισθηματική αστάθεια είναι κοινά χαρακτηριστικά στους ασθενείς. Οι ανορεξικοί και οι βουλιμικοί ασθενείς έχουν ασχοληθεί με το μέτρημα θερμίδων κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της διαταραχής, ενώ η ιδεοψυχαναγκαστική προσωπικότητα συναντάται συχνά.

Η παθολογία δεν αναγνωρίζεται από το άτομο. Ακόμη και στα τελικά στάδια της ασθένειας είναι εμφανής η άρνηση της σοβαρότητας της κατάστασής του, γεγονός που δυσχεραίνει την αποτελεσματική συνεργασία με τους ειδικούς. 

  Η αιτιολογία των Διαταραχών Θρέψης και Λήψης Τροφής εξετάζεται κυρίως μέσα από τη σχέση μητέρας – παιδιού που έχει υποστεί διάφορες ρήξεις. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, το φαγητό συμβολίζει ασυνείδητα τη σχέση με τη μητέρα, την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού για αγάπη και proderm από το πρόσωπο φροντίδας. Γυναίκες με Ψυχογενή Ανορεξία ή Ψυχογενή Βουλιμία φαίνεται να έχουν αναπτύξει ένα ανασφαλή δεσμό με τη μητέρα τους.

Η αυτολιμοκτονία πιθανώς αποτελεί μία προσπάθεια για το άτομο να αναγνωριστεί ως μοναδικό και ιδιαίτερο, καθώς δεν έχει επέλθει ο ψυχολογικός διαχωρισμός από τη μητέρα. Το άτομο νιώθει ότι δεν έχει τον έλεγχο της ζωής του, την αυτονομία του και την ατομικότητα του. Πολλοί από τους ασθενείς αισθάνονται ότι τα σώματά τους ελέγχονται από τους γονείς τους.

Η οικογένεια του ατόμου πιθανώς να είναι υπερπροστατευτική και δύσκαμπτη, ανίκανη να διαχειριστεί συγκρούσεις. Σπάνια, αντιμετωπίζουν ευθέως τις προστριβές, ενώ μέσω του προβλήματος της ανορεξίας επικαλύπτουν το θέμα που προκύπτει κάθε φορά.

Ένας κοινωνικός παράγοντας που πιθανώς συμβάλλει στην εμφάνιση της Ψυχογενούς Ανορεξίας είναι η επίδραση των προτύπων ομορφιάς που επιβάλλει η κοινωνία, που φαίνεται να ενισχύουν θετικά την επιθυμία να είναι κανείς αδύνατος. Επιπλέον, οι συγγενείς πρώτου βαθμού ανορεξικών ασθενών έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν και οι ίδιοι διαταραχή θρέψης και λήψης τροφής. Οι ασθενείς με Ψυχογενή Ανορεξία είναι πιθανόν να έχουν οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης και εξάρτησης από αλκοόλ.

Στην Ψυχογενή Βουλιμία η προσπάθεια αποχωρισμού από το μητρικό πρόσωπο εκδηλώνεται με αμφιθυμία σχετικά με το φαγητό. Η πρόσληψη τροφής ίσως εκφράζει την επιθυμία για ταύτιση με το πρόσωπο φροντίδας, ενώ η αποβολή της την επιθυμία για αποχωρισμό. Ασθενείς με Ψυχογενή Βουλιμία εκλαμβάνουν περισσότερη αμέλεια, απόρριψη και επίκριση από την οικογένειά τους. Εισπράττουν γονική αδιακρισία, παραβίαση του ιδιωτικού χώρου και αισθήματα ζήλιας και ανταγωνισμού σε σχέση με τη μητέρα. Οι μητέρες κοριτσιών με ψυχογενή βουλιμία παρουσιάζονται απόμακρες σε σχέση με τις κόρες τους. Τα παιδιά αυτών των οικογενειών συνήθως νιώθουν αγχωμένα, αποδιοργανωμένα και αποκομμένα.

Οι γυναίκες με βουλιμικά επεισόδια είναι συνηθέστερο να έχουν ιστορικό κακομεταχείρισης και κληρονομικότητας σε ψυχιατρικά νοσήματα. Είναι πιο επιρρεπείς σε κατάχρηση αλκοόλ και σε διάπραξη αυτοκτονίας, συγκριτικά με αυτές με Ψυχογενή Ανορεξία. Είναι περισσότερο εξωστρεφείς, θυμωμένες με δυσκολία στον έλεγχο των προρμήσεων που συνήθως εκδηλώνεται με αυτοκαταστροφικές σεξουαλικές σχέσεις. Πριν ή κατά τη διάρκεια των βουλιμικών επεισοδίων, ο μεγαλύτερος αριθμός ασθενών θα εμφανίσει καταθλιπτική διαταραχή, όπως και το 50% των ασθενών με Ψυχογενή Ανορεξία.

Οι ιατρικές επιπλοκές της Ψυχογενούς Ανορεξίας σχετίζονται κυρίως με τον υποσιτισμό. Ο οργανισμός σε μία προσπάθεια εξοικονόμησης ενέργειας πέφτει σε «χειμερία νάρκη». Συνήθως, η ανάρρωση επιτυγχάνεται μετά από μακροχρόνια θεραπεία, ενώ ο δείκτης θνησιμότητας είναι 5%-15%. Το 30%-50% των ασθενών θα παρουσιάσει συμπτώματα Ψυχογενούς Βουλιμίας μέσα σε 1,5 χρόνο από την έναρξη της Ψυχογενούς Ανορεξίας ή πριν την έναρξή της.

Η Ψυχογενής Βουλιμία είναι χρόνια διαταραχή με υφέσεις και εξάρσεις. Έχει καλύτερη πρόγνωση, με το 60% των ασθενών να αναρρώνουν μετά από θεραπεία.

Η προτεινόμενη θεραπεία για τις συγκεκριμένες διαταραχές είναι η ατομική ψυχοθεραπεία. Η οικογενειακή θεραπεία θεωρείται η πιο αποτελεσματική μορφή θεραπείας για εφήβους με Ψυχογενή Ανορεξία στα πλαίσια της οποίας οι θεραπευτές με την οικογένεια και το παιδί μαθαίνουν να τρώνε και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις ασθενών με Ψυχογενή Ανορεξία ή Βουλιμία συνίσταται ο συνδυασμός ατομικής ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής, ενώ σε βαρύτερες μορφές διαταραχής ενδείκνυται η νοσηλεία του ατόμου για μερικούς μήνες.

Συμβουλές προς το υποστηρικτικό περιβάλλον του ασθενούς:

o   Επιλέξτε ένα ήσυχο μέρος και εξηγήστε του τους λόγους για τους οποίους ανησυχείτε. Επικεντρωθείτε στις συμπεριφορές που έχετε παρατηρήσει και στο πώς αισθάνεστε για αυτές. Είναι προτιμότερο να πείτε «Ανησυχώ για το βάρος σου» παρά «Κοίτα πώς έχεις γίνει...».  

o   Αποφύγετε την κριτική και την ανάδυση ντροπής ή τύψεων.

o   Πιθανώς να γίνει επιθετικός ή αμυντικός. Ίσως να χρειάζεται χρόνο να παραδεχτεί το πρόβλημα, μην τα παρατήσετε στην πρώτη προσπάθεια.  

o   Αποφύγετε το σχολιασμό της εξωτερικής του εμφάνισης, ακόμα και αν είναι για καλό σκοπό, καθώς είναι πιθανό να ενισχύσετε την ενασχόλησή του με αυτό.

o   Μην αναφέρεστε στη δική σας επιθυμία ή προσπάθεια να χάσετε βάρος.

o   «Έχεις φάει πολύ σήμερα», «Είσαι σίγουρος ότι θες να το φας αυτό;». Το άτομο είναι πολύ επιλεκτικό στο τι πρέπει ή όχι να φάει, μην του προσθέτετε παραπάνω ενοχές.

o   Προτρέψτε τον να επισκεφθεί ένα ειδικό και να ακολουθήσει την κατάλληλη θεραπεία το συντομότερο.

o   Εάν αρνείται τη συνεργασία με ειδικό, ζητήστε του να κάνει κάποιες παθολογικές εξετάσεις για να διαβεβαιωθείτε ότι δεν υπάρχει κάποιο οργανικό πρόβλημα.

o   Ενθαρρύνετέ τον να παραμείνει στη θεραπεία μέχρι την υποχώρηση των συμπτωμάτων.

o   Η ανάρρωση χρειάζεται χρόνο και υπομονή. Θέστε ρεαλιστικούς στόχους.

o   Τονίστε τα θετικά του χαρακτηριστικά και βοηθήστε τον να τα αναγνωρίσει και ο ίδιος.

o   Καλό είναι στο σπίτι να υπάρχουν μόνο οι απαραίτητες για τον ασθενή τροφές, ώστε να αποφεύγονται τα επεισόδια υπερφαγίας και οι μετέπειτα συμψηφιστικές συμπεριφορές.

o   Να απασχολείται με κάποια δραστηριότητα μετά από κάθε γεύμα.

o   Να είναι με άλλα άτομα μετά τα γεύματα.

o   Ο ασθενής να τρώει τακτικά γεύματα. Αυτό θα μειώσει την ανάγκη για υπερκατανάλωση τροφής.

o   Αν προκαλέσει εμετό ή κάνει χρήση καθαρτικών, πρέπει να προσπαθήσει να πάρει το επόμενο γεύμα κανονικά.

Μαρία Βράιλα

Ψυχολόγος